Wspieraliśmy projekt, który zajął III miejsce w konkursie na zagospodarowanie Kopca Powstania Warszawskiego

Piotr Mędrzycki Uncategorized 29 kwietnia, 2021 | 0

W marcu 2019 roku Zarząd Zieleni m.st. Warszawy ogłosił konkurs na zagospodarowanie Kopca Powstania Warszawskiego wraz z otoczeniem w Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy. Jako konsultant wspierałem projekt konkursowy pracowni 22Architekci, który ostatecznie zajął 3 miejsce w konkursie.

Szczególną trudnością projektu był wymóg dostosowania projektu do wytycznych wynikających z akcji inwentaryzacyjnej BioBlitz, która została przeprowadzona 15-17 czerwca 2018 r. pod kierunkiem prof. Jerzego Romanowskiego z UKSW.

Liczne spotkania z zespołem projektowym przełożyły się na powstanie projektu rozwiązań ekologicznych.

Plansze składające się na nagrodzone prace można obejrzeć TUTAJ.

Plansza z rozwiązaniami ekologicznymi, które konsultowałem, ma numer 4.

Schemat ekologiczny

Główną ekologiczną ideą koncepcji było oparcie podziału przestrzennego parku na przejrzystych strefach funkcjonalnych, zarazem opartych o możliwości i potrzeby terenu, jak i oferujących określone formy i możliwości aktywności i wypoczynku. Od strony ekologicznej – każda ze stref miała zdefiniowane inne rodzaje roślinności i towarzyszących im gatunków zwierząt, oparte na idei szablonu siedliskowego, którymi były zbiorowiska roślinne Polski Środkowej. Powiązaniu ich w całość, oprócz układu komunikacyjnego, służyć miała ścieżka edukacyjna, pokazująca swoisty „Ekogradient”, wyjaśniająca aspekty historyczne, ekologiczne i architektoniczne miasta w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Szablony siedliskowe w praktyce

Tereny u północnego podnóża kopca, droga prowadząca na szczyt oraz część szczytowa miały być przeznaczone na funkcje historyczne związane z upamiętnieniem Powstania Warszawskiego 1944r., w tym obiekty kubaturowe i tereny otwarte umożliwiające organizację spotkań, imprez i aktywności o charakterze edukacji historycznej.

Północno-wschodnie i południowo-zachodnie zbocza kopca miały tworzyć Strefę Krajobrazu Pierwotnego, przeznaczonego na rekreację w warunkach chłodnej i wilgotne oraz suchej i ciepłej roślinności leśnej i płatów ciepłolubnych muraw kserotermicznych w pobliżu szczytu. W strefie tej przewidziano zastosowanie trzech szablonów siedliskowych, opartych na roślinności leśnej.

Obszar wschodni – zawierający zbiorowiska murawowe, łąkowe, szuwarowe i wodne miały tworzyć Strefę Krajobrazu Półnaturalnego. Miały one służyć jako lokalna ostoja gatunków krajobrazu otwartego oraz miejsce bezpośredniego kontaktu z przyrodą oraz realizacji aktywości z zakresu edukacji przyrodniczej.

Sektor południowy – o charakterze luźnego parku przypominającego sawannę – miały tworzyć Strefę Krajobrazu Parkowego , służącego do wypoczynku biernego mieszkańców.

Obszar zachodni miały tworzyć Strefę Krajobrazu Zielonego Miasta, o nowoczesnym charakterze, przeznaczoną na aktywną rekreację.

Autorką wizualizacji szablonów siedliskowych jest mgr inż. arch. Agnieszka Turczyńska.

Jak do tego doszliśmy?

Pierwszym etapem był research na temat konkursu i samego terenu opracowania w internecie.

Uważnie zapoznaliśmy się z warunkami konkursu oraz z regulaminem.

Naszą uwagę przykuł fragment regulaminu (str. 17).

„Pracę konkursową powinna cechować:
– czytelność i funkcjonalność przyjętych rozwiązań architektoniczno-krajobrazowych
i programowych;
– wysoka jakość przyjętych rozwiązań architektoniczno-krajobrazowych, programowych,
prospołecznych i ekologicznych;
– dostępność przyjętych rozwiązań krajobrazowych dla ogółu społeczeństwa;
– realność przyjętych rozwiązań;
– walory ekonomiczne przyjętych rozwiązań szczególnie w kontekście użytkowania
obiektów i przestrzeni publicznych.”

z którego wynikało, ze rozwiązania ekologiczne powinny być integralnie połączone z aspektami funkcjonalnymi, estetycznymi i ekonomicznymi parku.

Następnie uważnie przestudiowaliśmy załącznik nr 9e – Wyniki inwentaryzacji Bioblitz i wskazówki dla rewitalizacji – 2018r.

Kolejnym etapem była wizja lokalna na całym terenie opracowania. Przeszliśmy teren wzdłuż i wszerz, tworząc zgeotagowaną dokumentację fotograficzną. Szczególną uwagę przykładaliśmy do roślinności istniejącej, towarzyszącego jej użytkowania i możliwości potencjalnych zmian.

Następnie przystąpiliśmy do szczegółowej analizy wytycznych sformułowanych w efekcie inwentaryzacji BioBlitz:

Fragment jest obszerny, ale pokazuje skalę kompleksowości zaleceń.

Zalecenia BIOBLITZ (Romanowski (red) 2018)

Jak zachować różnorodność biologiczną? Zalecenia dla działań rewitalizujących.

KOPIEC
1. W odniesieniu do zadrzewień na południowych skarpach kopca
  1. Stopniowo przebudowywać Zadrzewienia na stromych i południowych zboczach
    - obecnie są one ubogie w gatunki, ale wykształca się tam interesująca postać ciepłolubnego łęgu wiązowo-jesionowego i sukcesywnie regenerują zawlekane tam gatunki runa i podszycia (Sikorski 2018).
    - W naturalnym drzewostanie ciepłolubnych lasów występuje luźny i niewysoki drzewostan złożony z wiązów polnych, jesionów, klonu polnego i dębów szypułkowych, a w licznych lukach zarośla ligustru, derenia świdwy, berberysów, tarniny, róż i głogów.
    - Naturalne runo siedlisk ciepłolubnych jest zdominowane przez gatunki kserotermiczne tolerujące jednak okresowy nadmiar wód.
  2. wskazuje się wprowadzenie okresowych przecinek okapu i częściowe jego rozświetlenie,
    - Sukcesja obecnego układu będzie ewoluowała w kierunku takich zadrzewień, jednak udział klonu jesionolistnego, topól mieszańcowych, równowiekowy drzewostan o dużym zagęszczeniu wpływa na dość silne zacienienie dna. A takie zacienione siedliska są niewłaściwe dla owadów,
    - na stoku wystawionym na silne działanie promieni słonecznych, co może przełożyć się na większą liczbę gatunków motyli preferujących nasłonecznione, ciepłe miejsca (Kaźmierska i Stamm 2018), oraz porostów (Cygańska 2018).
  3. Należy wprowadzić sztucznie gatunków owadów, grzybów i roślin naczyniowych zemuraw kserotermicznych , najlepiej pozyskując gatunki z podwarszawskich stanowisk.
    - Takie ciepłolubne siedliska powinny odznaczać się szczególnie dużym bogactwem Te ostatnie nie pojawią się spontanicznie, gdyż naturalne stanowiska muraw kserotermicznych są daleko, a zdolności dyspersji nasion roślin tych ekosystemów są ograniczone.
    - Przyrodnicy biorący udział w błyskawicznej inwentaryzacji jednoznacznie negatywnie ocenili rolę klonu jesionolistnego w ekosystemach, który ma tu zwarty okap liści i pochłania większą cześć padającego światła.
  4. W dłuższej perspektywie zaleca się usunięcie drzew obcego pochodzenia, w tym właśnie klonu jesionolistnego.
    - Podłoże na gruzach jest jednak płytkie i może nie być wystarczające dla bardziej wymagających gatunków rodzimych, a do tego usuwanie korzeni i podrostów z tak inicjalnej gleby na stromych zboczach może doprowadzić do jej erozji.
  5. Przebudowa drzewostanu powinna więc być stopniowa, z wykorzystaniem naturalnych odnowień, które w wielu miejscach już występują.
    - Zwiększenie udziału gatunków rodzimych postulowali niektórzy specjaliści, widząc w tym powód do zwiększenia bogactwa gatunków owadów (Baranowski 2018, Skłodowski i in. 2018) i grzybów glebowych (Wrzosek 2018).
    - Południowe zadrzewienia na stromych zboczach są mało dostępne dla ludzi. Poruszanie się jest tam możliwe po kilku dość uczęszczanych ścieżkach.
    - Poprawa jakości nawierzchni i nieco większy ruch pieszy/rowerowy nie powinien ograniczać występujących tu gatunków.
    - Budowa tras do ekstremalnych biegów czy jazdy jest tu możliwa, jednak pod warunkiem, że trasy i ich obramowanie będą do tego przystosowane. Bioklimat tych stanowisk jest uznawany za jeden z najlepszych dla ludzi, zaleca się tu wypoczynek aktywny, ale też lokalizację miejsc do wypoczynku biernego.
    - Entomolodzy zwracają uwagę na zadbanie o dzikie rabaty kwiatowe (murawy kserotermiczne) na szczycie Kopca, co pozytywnie wpłynie na różnorodność gatunkową motyli dziennych, a zachowanie odsłoniętego szczytu Kopca powinno być priorytetem dla utrzymania obecności np. pazia królowej i większej liczby gatunków ważek.
  6. Ryc. 2. Powierzchnie dla których zaproponowano wskazania do rewitalizacji (A-E objaśnienie w tekście) (http://mapa.um.warszawa.pl/)
2. Zadrzewienia na pozostałych skarpach kopca
  1. Podobnie jak w poprzedniej powierzchni niezbędne jest przebudowa drzewostanu.
    - Zadrzewienia mezo i nitrofilne na zboczach to bardzo ubogie płaty z udziałem gatunków inwazyjnych, głównie klonu jesionolistnego (Sikorski 2018).
  2. Pomimo tego, iż na omawianym terenie dominują w szacie roślinnej gatunki obce, zaleca się by w trakcie rewitalizacji terenu pozostawić zdecydowaną większość drzew.
    - Są one miejscem gniazdowania ptaków, budujących gniazda otwarte na drzewach, a także
    - potencjalnymi miejscami gniazdowania dzięciołów i dziuplaków wtórnych (Rowiński 2018).
  3. Konieczne jest [sztuczne] wzbogacenie runa gatunkami leśnymi,
    - są one obecnie zastępowane przez gatunki nitrofilne, a
    - niezwykle słaba dyspersja gatunków leśnych uniemożliwia ich spontaniczną regenerację.
  4. Zaleca się rozwieszenie budek lęgowych,
    - zrekompensują [one] niedostatek dziupli.
    - na całym terenie wskazane byłby rozmieścić około 40-50 budek lęgowych (Rowiński 2018).
  5. Zaleca się pozostawienie największych fragmentów gruzu z udziałem substratu betonowego, zwłaszcza usytuowanych wzdłuż ziemnej ścieżki prowadzącej na szczyt kopca,
    - stanowią one siedliska porostów (Cygańska 2018).
  6. Zadrzewienia są przeważnie dobrze dostępne dla ludzi. Poruszanie się jest obecnie możliwe po wielu dość uczęszczanych ścieżkach. Poprawa jakości ale zachowanie naturalności i przepuszczalności nawierzchni i nieco większy ruch pieszy/rowerowy nie będzie ograniczać pojawiających się lub istniejących gatunków. Bioklimat tych stanowisk jest uznawany za dobry, zaleca się tu wypoczynek aktywny, ale też miejsca do krótkotrwałego wypoczynku biernego pod okapem drzew i długotrwałego na miejscach otwartych.
  7. [Wskazane jest ] stworzenia tu ścieżki edukacyjnej ilustrującej dwa ważne procesy: sukcesji i inwazji biologicznych.
    - skala sukcesji [kolonizacji] inwazyjnego klonu jesionolistnego i innych gatunków inwazyjnych predestynują obszar do [tego celu]
    - roślinność ma być za 20-40 lat całkowicie wymieniona w drodze spontanicznej sukcesji.
Zadrzewienia i trawniki parkowe Parku Akcji „Burza”
1. Zadrzewienia parkowe
  1. to wykoszone powierzchnie, które wyglądałyby bez pielęgnacji podobnie jak powierzchnia B. Zadrzewienia i trawniki są tu bardzo ubogie, tu powinien realizować się program wypoczynku np. na placach zabaw.
  2. Zaleca się pozostawienie okazałych topoli, modrzewi, lip, jesionów i wiązów, które
    - są miejscem gniazdowania ptaków budujących gniazda otwarte na drzewach, a
    - są także potencjalnymi miejscami gniazdowania dzięciołów i innych dziuplaków (Rowiński 2018).
    - są także ważnym miejscem występowania porostów (Cygańska 2018).
    - w przyszłości próchnowiska rozwijające się w pniach tych drzewmogą zostać zasiedlone przez saproksyliczne (próchnolubne) gatunki owadów, np. pachnicę dębową (Osmoderma eremita).
  3. [Zaleca się] zachowanie głazów narzutowych na całym obszarze parku oraz większych fragmentów gruzu z udziałem substratu betonowego,
    - [w szczególności] rozmieszczonych w szczególności wzdłuż udeptanej ścieżki pomiędzy topolami białymi (Cygańska 2018)
    - cel; zachowania warunków bytowania porostów konieczne jest .
  4. Wskazane jest tworzenie naturalnych kryjówek dla bezkręgowców poprzez
    - ustawienie np. domków dla trzmieli, motyli i innych błonkówek, oraz
    - pozostawienie dużych pni drzew, zwałów chrustu i gałęzi.
    - Instalację domków/hoteli dla zapylaczy – głównie dla pszczół które budują komórki lęgowe w glinie,drewnie czy suchych łodygach roślin.
2. Zadrzewienia i zarośla wokół łąki.
  1. Zadrzewienia i zarośla to ubogie płaty liniowych gęstwin krzewów i drzew. Pełnią znakomicie rolę bufora dla roślin, chronią przed wnikaniem roślin inwazyjnych z ogrodów działkowych i przydomowych. Specjaliści wskazują, by
  2. [Należy] podtrzymać naturalną i gęstą strukturę zarośli otaczających łąkę.
  3. [Wskazana jest] przebudowa składu gatunkowego i prześwietlenie, zostawiając kępy drzew.
  4. okrajek zarośli, o szerokości 1-2 m, będący ich ważnym elementem strukturalnym, należy kosić tylko raz w sezonie, w połowie sierpnia,
    - umożliwi rozwój nasion roślin kwiatowych oraz pełny rozwój owadów ale także
    - zapobiegnie rozwojowi sukcesji powodującej ubożenie środowiska o liczne gatunki roślin okrytonasiennych i gatunki bezkręgowców bezpośrednio z nimi związanych (Baranowski 2018).
    - Zarośla to ważne miejsce gniazdowania ptaków związanych z tym typem zbiorowisk roślinnych takich jak kapturka i inne pokrzewki, pierwiosnek i rudzik (Rowiński 2018).
3. Łąka
  1. Polecane jest tworzenie łąk kwietnych poprzez wysiewanie odpowiednich mieszanek zawierających rośliny atrakcyjne dla zwierząt i zarazem estetyczne, dobrane w taki sposób aby pierwsze kwiaty pojawiały się już wczesną wiosną, a ostatnie gatunki kwitły z końcem sezonu.
    - Zapewni to dostępności pokarmu dla owadów zapylających przez całyokres wegetacyjny.
    - Dobór takich gatunków wskazany jest przez Skłodowskiego i in (2018).
    - Takie łąki można tworzyć także na nasłonecznionych polanach na stokach Kopca PowstaniaWarszawskiego.
    - [umożliwi to częsciowe wsparcie kluczowego ] zachowanie łączności ekologicznej z doliną Wisły warunkujące utrzymania w przyszłości dużego zróżnicowania fauny tego terenu (Romanowski 2018),
    - w tej chwili łączność jest utrudniona przez ulicę Bartycką, ale też kontakt ważny dla wielu zwierząt z ogrodami działkowymi za ulicą Wojskowej Służby Kobiet i łąkami wzdłuż KanałuSiekierkowskiego.
  2. [Zarośnięta nawłociami łąka i fragmenty dawnych upraw] regenerująca w kierunku łąk świeżych i miejscami wilgotniejszych powinna być koniecznie regularnie koszona,
    - aby łąka nie zarosła zagajnikiem drzew.
  3. Pożądane byłoby spróbować odtworzyć łąki nadwiślańskie z krwiściągami i czosnkiem kątowym,
  4. Ewentualnie należy odtwarzać bogate w gatunki łąki świeże porośnięte przez ponad 50 gatunków roślin (obecnie – 5-10 gatunków łąkowych, bez ruderalnych).
  5. Można rozważyć wykorzystanie kóz do usunięcia części pospolitych i inwazyjnych roślin runa i krzewów.
    - Stworzenie na tym terenie łąki lub pastwiska w miejscu monokultury nawłoci pozwoli na
      - pojawienie się szeregu grzybów pastwiskowych (Wrzosek 2018) i
      - zwiększy bogactwo gatunkowe motyli i innych owadów (Baranowski 2018, Kaźmierska i Stamm 2018).
  6. Biorąc pod uwagę ochronę ptaków, wskazuje się, aby pozostawić na obszarze łąki kępy roślinności zaroślowej
    - o powierzchni co najmniej kilkanaście-kilkadziesiąt arów,
    - rozmieszczone w miarę równomiernie na całym omawianym terenie (Rowiński 2018).
Ogólne zalecenia dotyczące ochrony przyrody Kopca Powstania Warszawskiego i terenu parku Akcji „Burza“
1. Teren zieleni objęty niniejszym opracowaniem ma być poddany przekształceniom w kierunku lepszego wypełniania funkcji parku. Jednak już teraz, przed wprowadzeniem tych zmian,
  1. odgrywa ważną rolę dla mieszkańców miasta, którzy licznie go odwiedzają, korzystając z uroków tego malowniczego miejsca. Jest nie tylko miejscem rekreacji i wypoczynku, ale też
  2. dostarcza ważnych usług ekosystemowych wpływających korzystnie na komfort i zdrowie ludzi.
  3. Teren w obecnym kształcie, mimo przewagi roślin należących do gatunków inwazyjnych, oczyszcza powietrze z pyłów, nawilża je i ochładza.
  4. Zieleń wycisza też otoczenie.
  5. Wymierne korzyści dla ludzi, tzw. usługi ekosystemów, płyną także z obecności na terenie zieleni zwierząt (takich jak np. ptaki i nietoperze), które zjadają dużą liczbę owadów, m.in. uciążliwych dla mieszkańców miasta.
  6. Lokalizacja terenu zieleni w niewielkiej odległości od miejsca zamieszkania powoduje wzrost poczucia jakości życia ludzi. Jak wynika m.in. z badań socjologicznych i przyrodniczych prowadzonych w Parku Skaryszewskim, nie ma sprzeczności między najważniejszymi funkcjami terenu zieleni: społeczną (rekreacja) i ekologiczną (wartość przyrodnicza). Obie te funkcje w dużej mierze wiążą się z tymi samymi elementami terenu zieleni.
  7. Nawet teren porośnięty gatunkami inwazyjnych roślin, tworzy cenny w skali miasta ekosystem, w którym znajdują się siedliska chronionych zwierząt, takich jak ptaki czy nietoperze.
  8. Ważnym celem ochrony przyrody jest w dzisiejszych czasach zachowanie lub budowanie różnorodności biologicznej.
  9. Aby osiągnąć różnorodność na poziomie gatunków, konieczna jest różnorodność siedlisk. Dlatego zalecenia przyrodników dotyczące wartości przyrodniczej terenu Kopca Powstania Warszawskiego i parku Akcji „Burza” dotyczą w dużej mierze zachowania już obecnych i tworzenia nowych siedlisk dla roślin, porostów, grzybów, zwierząt. Czasami siedliska powstają w przypadkowy sposób, ale nie znaczy to, że nie są warte ochrony. Przykładem są miejsca występowania porostów na większych fragmentach gruzu, które według zaleceń z niniejszego opracowania, należy na Kopcu pozostawić.
  10. Wartość przyrodnicza terenu Kopca będzie z pewnością wzrastać wraz z jego wiekiem, zarówno w wyniku naturalnych procesów przyrodniczych jak i dzięki współpracy zarządzającego terenem ZZW z przyrodnikami. Będzie tym większa im większa będzie powierzchnia terenu zieleni i im lepiej teren ten będzie połączony z innymi terenami zielonymi.
  11. Tworzenie nowych i zachowanie istniejących połączeń (korytarzy ekologicznych) jest jednym z kluczowych czynników dla ochrony zwierząt tego terenu i zwiększania różnorodności fauny. Konieczne jest zwrócenie uwagi, że obecnie utrudniona jest łączność z terenami nadwiślańskimi przez ulicę Bartycką. Potrzebny jest też kontakt omawianego terenu zieleni z ogrodami działkowymi za ulicą Wojskowej Służby Kobiet i łąkami wzdłuż Kanału Siekierkowskiego.
  12. Jedną z reguł dotyczących terenów zieleni jest to, że ich wartość przyrodnicza jest odwrotnie proporcjonalna do ilości zabiegów ogrodniczych. Im mniej będzie takich zabiegów, tym tańsze będzie gospodarowanie terenem a jego wartość przyrodnicza będzie wzrastać.
2. Jeżeli chodzi o zabiegi ogrodnicze, to rekomendowane jest
  1. pozostawienie omawianego terenu w dużej mierze naturalnym procesom, w tym procesowi naturalnej sukcesji.
    - Procesy te są bardzo interesujące także z punktu widzenia badań przyrodniczych.
    - Omawiany obszar stanowi rodzaj poligonu doświadczalnego pokazującego naturalny przebieg sukcesji na terenie zwałowiska gruzów zamienionego w miejski teren rekreacyjny.
    - Dlatego pozostawienie przynajmniej część terenu bez ingerencji pozwoli obserwować zmiany, dokonywać ciekawych obserwacji oraz wyciągać wnioski dotyczące późniejszego planowania działań na innych, podobnych terenach miejskich.
  2. Jeżeli zostanie podjęta decyzja o przekształcaniu terenu w kierunku zwiększenia jego atrakcyjności przyrodniczej i rekreacyjnej, powinno ono być prowadzone etapami.
  3. Usuwane powinny być wyłącznie drzewa gatunków obcych i to takie, które nie mają dodatkowych walorów przyrodniczych (np. dziuple, siedliska gatunków chronionych) lub estetycznych.
  4. Prace tego typu powinny być etapowane oraz wykonywane poza okresem lęgowym ptaków.
    - W przypadku grzywacza lęgi w gniazdach na drzewach mogą trwać jeszcze nawet w październiku, a w przypadku puszczyka w mieście młode można spotkać już w lutym.
  5. [Z uwagi na fakt, iż] nietoperze mogą być w dziuplach i w szczelinach drzew przez cały rok, także zimą, a ptaki w mieście nie zawsze trzymają się typowych terminów lęgów, dlatego każdorazowo przed wycinką drzewa specjalista ornitolog i chiropterolog powinien ocenić, czy wycinka nie zagrozi chronionym zwierzętom.
  6. W celu najpełniejszej realizacji rekreacyjnych i przyrodniczych funkcji parku, na jego terenie powinny zostać wyznaczone strefy różniące się przeznaczeniem.
    - strefy piknikowe, z krótko wykoszoną trawą czy
    - plac zabaw nawiązujący wyglądem do elementów przyrodniczych (jak np. plac przy nadwiślańskiej plaży Poniatówka),
    - „dzikie strefy” jako ostoje przyrody, z ograniczonym dostępem publiczności i psów.
      - Doskonałym przykładem takiej strefy jest wyspa na Jeziorku Kamionkowskim w Parku Skaryszewskim.
3. W odniesieniu do „dzikich stref”
  1. Dostęp do „dzikiej strefy” może być ograniczony przez strukturę roślinności lub wygrodzenia o charakterze naturalnym (np. budowane z wyciętych na tym terenie drzew i gałęzi).
  2. Miejsce takie powinno być zaopatrzone w tablice informujące, dlaczego dostęp jest ograniczony.
    - Tablice napisane prostym językiem i opatrzone atrakcyjnymi zdjęciami gatunków mających tam swoje siedliska, powinny dobrze spełniać ważną funkcję edukacyjną.
    - Sam zakaz budzi sprzeciw, ale zobaczenie na zdjęciu np. ujmującej rodziny jeży i zrozumienie czemu nie ma dostępu do ich siedliska, pomoże to miejsce chronić.
    - Tablice informacyjne, edukacyjne na terenach zieleni mogą bardzo ułatwić życie urzędnikom, którzy nie będą musieli po raz kolejny tłumaczyć komuś, że trawa niej jest skoszona a liście wygrabione, bo tak jest lepiej z punktu widzenia ochrony przyrody i oszczędności publicznych funduszy. \
  3. Na ziemi wśród krzewów lub traw, także w mieście, są ptasie gniazda (np. słowika), pisklęta, podloty, czy małe ssaki, np. zające. Dlatego, szczególnie wiosną i latem, psy na terenach zieleni powinny być wyprowadzane wyłącznie na smyczy.
    - Tablice informacyjne z sugestywnymi zdjęciami młodych zwierząt powinny uświadomić wielu osobom, że nawet mały, łagodny piesek może zniszczyć gniazdo słowika, poturbować zająca, albo zabić pisklę, chociażby tylko w „zabawie”.
    - W „dzikich strefach” znajdą się atrakcyjne siedliska nie tylko dla ptaków i ssaków, ale także m.in. dla zapylaczy, które tworzą gniazda w ziemi, jak np. pszczolinki, czy niektóre gatunki trzmieli.
  4. Ścieżki w obrębie tego typu stref należy poprowadzić po obrzeżach
  5. Podobne zalecenie dotyczy ścieżki związanej z terenem łąki.
    - Zlokalizowanie jej na obrzeżu płatu da możliwość zasiedlania centralnej części łąki przez bardziej wymagające gatunki roślin i płochliwych zwierząt.
4. Zbiornik wodny
  1. Wysoce wskazane jest utworzenie na terenie planowanego parku zbiornika wodnego o charakterze jak najbardziej zbliżonym do naturalnego.
    - Zbiornik taki może być też cennym przykładem małej retencji.
  2. [Wskazane jest by] […] lustro wody pozostawało przez cały rok oraz obecna była roślinność wodna i przywodna.
    - Roślinność szuwarowa oczyszcza wodę, ale też
    - stanowi niezwykle cenne siedlisko dla wielu gatunków i grup zwierząt: korzystają z niej ptaki wodne, płazy, bezkręgowce, takie jak np. niektóre zapylacze, które składają jaja w miejscach wilgotnych, w pobliżu wody lub w wodzie oraz ważki, które z punktu widzenia usług ekosystemów są niezwykle pożyteczne redukując liczbę komarów.
    - Zbiornik wodny o częściowo wolnym od roślinności lustrze wody zwiększyłby też atrakcyjność planowanego parku dla nietoperzy.
  3. [Wskazane jest by zbiornik miał łagodnie ukształtowane brzegi]
    - Zbiornik o łagodnym brzegu jest bardzo potrzebny dla ochrony wielu zwierząt, które mogą się z niego napić i nie muszą daleko wędrować do wody, narażając się na śmierć pod kołami pojazdów.
    - Łagodny brzeg zbiorników i cieków nie tylko umożliwia małym zwierzętom napicie się, ale też pisklętom ptaków wodnych oraz płazom wydostanie się na brzeg.
  4. W razie późniejszego użytkowania i ewentualnego remontowania zbiornika wodnego, podobnie jak i przy przekształcaniu innych elementów przyrodniczych terenu zieleni, [wskazane] jest etapowanie prac tak, by pozostawiać miejsca, które umożliwiają ucieczkę związanych z nimi zwierząt i zachowanie ciągłości życia ekosystemu.
  5. [Wskazane jest sztuczne wprowadzenie do ] zbiornika wodnego […] roślinność wynurzonej [ze stanowisk podwarszawskich].
  6. W przypadku ewentualnego wykaszania [roślinności wynurzonej] konieczne jest zawsze [etapowanie i] pozostawienie jej jak największej części
    - roślinność wodna tworzy cenne siedliska dla chronionych zwierząt na przestrzeni całego roku.
      - zimą jest schronieniem dla wielu gatunków ptaków. Trzcinowiska są m.in. miejscem zimowania wąsatek, ptaków bardzo atrakcyjnych dla obserwatorów.
  7. W przypadku ewentualnego wykaszania [roślinności wynurzonej] powinno się ono odbywać tylko miejscami i nie wcześniej niż późną jesienią lub pod koniec zimy.
  8. [W przypadku koniecnzości ] pogłębiania zbiornika konieczne byłoby etapowanie tych działań w celu umożliwienia migracji fauny.
Niniejsze opracowanie zawiera nie tylko zalecenia dotyczące przebudowy omawianego terenu, ale także bieżącego utrzymania zieleni.
1. zalecenia ogólne:.
  1. minimalizacja ingerencji w funkcjonowanie przyrody, poza działaniami niezbędnymi dla zachowania funkcji poszczególnych stref parku (np. strefy dedykowanej piknikom, rekreacji).
    - Minimalizacja ingerencji w przyrodę, a w szczególności zabiegów ogrodniczych, jest nie tylko korzystna z punktu widzenia ochrony przyrody, ale także ze względów ekonomicznych.
    - Ekstensywnie prowadzona zieleń jest znacznie tańsza w utrzymaniu.
  2. Zaleca się ograniczenie wygrabiania ściółki.
    - Jest ona w ciągu całego roku miejscem egzystencji wielu grzybów i bezkręgowców, m.in. zimowania np. biedronek czy pająków.
    - Z kolei te małe zwierzęta tworzą bazę pokarmową dla ptaków, takich jak drozdy, czy ssaków, takich jak np. jeże.
    - Opadłe liście świadczą wiele usług ekosystemowych,
      - jedną z nich jest wysoka wartość estetyczna krajobrazów z udziałem jesiennych liści.
    - Ściółka, którą te liście tworzą zapewnia ochronę korzeni drzew przed mrozem oraz suszą.
    - W obliczu zmian klimatycznych, mróz w bezśnieżne zimy oraz susza w gorące lata, bardzo niszczą tereny zieleni, drzewa.
    - Susza jest szczególnie dużym zagrożeniem w przypadku Kopca, zbudowanego w dużej mierze z gruzów, który nie tylko jest terenem wzniesionym, z którego spływa woda opadowa, ale też w który woda wsiąka w ograniczonym zakresie.
    - Pozostawianie opadłych liści chroni też przed wyjaławianiem gleby, zaś sterty liści dają szansę przezimowania różnym gatunkom zwierząt, m.in. jeżom.
    - Brak grabienia liści to nie tylko znaczna oszczędność finansowa, ale też cenne działanie na rzecz ochrony przyrody.
  3. [Zaleca się] pozostawianie na terenach zieleni wszelkiego rodzaju martwego drewna.
    - Ma ono podobne skutki:
      - Podobnie jak w ściółce, tak i w martwym drewnie pokarm znajdą ptaki owadożerne i jeże
      - Sterty gałęzi są atrakcyjnym siedliskiem dla różnych gatunków zwierząt, np. trzmieli, ptaków, jeży.
      - Pozostawianie opadłych gałęzi, pni i całych ściętych lub powalonych drzew jest uniwersalnym wsparciem dla różnorodności biologicznej terenów zieleni miejskiej.
      - Z kolei martwe konary lub całe martwe i zamierające drzewa stojące w oddaleniu od ciągów komunikacyjnych, miejsc piknikowych czy ławek, to nieocenione wsparcie dla dzięciołów, które z kolei kując dziuple tworzą siedliska dla wielu chronionych gatunków ptaków i ssaków.
      - Próchnowiska rozwijające się w pniach drzew mogą zostać zasiedlone przez saproksyliczne (próchnolubne) gatunki owadów, np. pachnicę dębową.
  4. [Zaleca się ] ochronę okazałych, wiekowych drzew i dziupli
    - jest uniwersalnym zaleceniem dla każdego terenu zieleni. Realizację powyższych zaleceń można zobaczyć m.in. w parkach w Londynie czy Berlinie.
2. Dla nowo tworzonych łąk kwietnych,
  1. Zaleca się tworzenie z wykorzystaniem mieszanek zawierających rośliny atrakcyjne dla zwierząt i estetyczne.
  2. Rośliny wchodzące w ich skład powinny być tak dobrane, aby pierwsze kwiaty pojawiały się wczesną wiosną, a ostatnie kwitły jeszcze pod koniec sezonu.
    - Zapewni to dostępności pokarmu dla owadów zapylających przez cały okres wegetacyjny.
  3. zaleca się koszenie łąk kwietnych raz w sezonie, w połowie sierpnia.
    - Umożliwi to rozwój nasion roślin kwiatowych oraz pełny rozwój owadów związanych z tym siedliskiem.
  4. Zaleca się pozostawianie zupełnie niekoszonych pasów lub wysp roślin,
    - będą miejscem rozmnażania wielu gatunków owadów, w tym zapylaczy,
    - zimą staną się cennym źródłem pokarmu dla ptaków.
  5. Zaleca się tworzenie sztucznych siedlisk dla zapylaczy:
    - stert gałęzi,
    - stert kamieni a także
    - specjalnych domków/hoteli z komórkami lęgowymi dostępnymi w otworach w glinie, drewnie lub suchych łodygach roślin.
3. Dla strefy koszonych trawników w parku:
  1. [Zaleca się ]wprowadzenie możliwie niewielkiej liczby koszeń (3-4 razy rocznie) i
  2. Zaleca się ustalenie wysokości koszenia na #10-12 cm
    - Umożliwi to ochronę bezkręgowców ginących podczas częstych i niskich koszeń i wywożonych ze swoich siedlisk razem ze skoszoną trawą.
    - Warto tu przypomnieć, że intensywne koszenie trawników wiele razy w roku, to względnie nowy wynalazek w podejściu do zieleni. Jeszcze w XIX. i początkach XX. w. w parkach były ekstensywnie prowadzone trawniki. Dzięki temu było tam większe bogactwo gatunkowe zarówno roślin jak i zwierząt (przede wszystkim bezkręgowców, w tym zapylaczy). Dopiero w drugiej połowie XX. w., dzięki łatwości koszenia mechanicznego, znacznie zwiększono częstość koszeń, przez co zubożono florę i faunę trawników.
    - Wysoka trawa pod koronami drzew zniechęca ludzi do przebywania w strefie, gdzie może spaść gałąź. Krótka trawa zachęca do przebywania w bezpiecznych miejscach przeznaczonych do piknikowania.
  3. [Zaleca się pozostawienie nieskoszonej trawy wokół drzew i krzewów]
    - W wysokiej trawie pod drzewami i pozostawionej jako strefa buforowa wzdłuż krzewów, bezpieczne są podloty (młode ptaki, które jeszcze nie nauczyły się latać).
    - Pozostawienie wokół drzew i krzewów niekoszonych obszarów i koszenie w ich kierunku da podlotom szansę ucieczki i ocali je przed śmiercią podczas koszeń.
  4. Podobnie jak w przypadku zapylaczy, również dla ptaków należy stworzyć zarówno sztuczne siedliska jak i poprawić ich bazę pokarmową.
  5. Z punktu widzenia ochrony ptaków, które są zwierzętami szczególnie atrakcyjnymi dla publiczności, zaleca się by w trakcie rewitalizacji terenu pozostawić zdecydowaną większość drzew.
    - Szczególnie cenne z punktu widzenia ochrony ptaków, a także nietoperzy, są oczywiście drzewa okazałe, topole i inne gatunki drzew rodzimych.
      - Są one miejscem gniazdowania ptaków budujących gniazda otwarte (np. grzywacz, kwiczoł) ale
      - są ne także potencjalnymi miejscami gniazdowania dzięciołów i dziuplaków wtórnych.
  6. Zaleca się więc na omawianym terenie powieszenie około 40-50 budek lęgowych dla ptaków.
    - Z powodu dość niskiego wieku drzew, prawdopodobnie niewielka jest w nich liczba dziupli, co może ograniczać występowanie dziuplaków wtórnych (sikory, kowalik, mazurek, szpak, pleszka, muchołówki).
  7. Z powodu niedostatku naturalnych dziupli zaleca się także powieszenie około 50 budek dla nietoperzy.
    - Powinny to być budki 4 typów: Issel, Stratmann, typ angielski oraz stosowanych od niedawna schronień szczelinowych.
  8. Dla ochrony nietoperzy zaleca się zadbanie o przyjazny dla nich rodzaj światła na omawianym terenie oraz o to,
  9. [Dla ochrony nietoperzy zaleca się, ] by nie znalazło się tam żadne źródło ultradźwięków.
  10. [Wskazane jest wprowadzenie] modelowego rozwiązania – sztucznego zimowiska nietoperzy.
  11. [Dla wsparcia ptaków ]wskazane jest wzbogacanie terenu o rodzime gatunki roślin dających owoce (np. głogi) oraz
  12. [Dla wsparcia ptaków ] pozostawianie na zimę nieskoszonych obszarów wysokich, wystających ponad śnieg roślin, które tworzą naturalne „karmniki” na zimę.
4. Dla tablic edukacyjnych zaleca się
  1. Tablice edukacyjne powinny przedstawiać działania na rzecz przyrody
  2. Tablice edukacyjne powinny przedstawiać naturalną sukcesję roślinną na tym terenie.
  3. Tablice edukacyjne powinny przedstawiać zjawiska inwazji biolgociznych
    - Obecność klonu jesionolistnego i innych gatunków inwazyjnych zachęcają do stworzenia tu ścieżki edukacyjnej ilustrującej procesy sukcesji i inwazji obcych gatunków.
5. Przy wymianie skjładu gatunkowego:
  1. Wprowadzając nowe rośliny należy wybierać gatunki rodzime i w ten sposób dążyć do przebudowy składu gatunkowego.
  2. W przypadku zamiaru sadzenia kasztanowców przeanalizować, czy teren ten zapewni im wystarczający dostęp do wody, ponieważ są to drzewa o dużej wrażliwości na suszę.
    - W warunkach niedoboru wody są bardziej podatne na negatywne działanie szrotówka kasztanowcowiaczka.
    - Lepy przeciwko temu owadowi wieszane na kasztanowcach są niebezpieczne nie tylko dla wszelkich bezkręgowców, które giną przyklejone do lepów, ale nawet małych ptaków (znajdowano przyklejone martwe sikory).
  3. Przy przebudowie drzewostanu wskazane jest użycie grzybów mykoryzowych, które są bardzo korzystne dla drzew i szczególnie potrzebne w przypadku drzew miejskich, rosnących w warunkach silnego stresu.
    - Najlepszym sposobem, w przypadku nowych nasadzeń, jest wykorzystanie sadzonek zmykoryzowanych, choć
    - można wykorzystać również komercyjnie dostępne szczepionki grzybów wchodzących w mykoryzowe kontakty z konkretnymi drzewami obecnymi na Kopcu.
6. uniwersalne zalecenia c.d.
  1. niestosowanie tu środków chemicznych w postaci: trutek deratyzacyjnych, środków ochrony roślin (lub w celu ochrony przed określonymi gatunkami roślin), ale także siatek przeciw kretom na trawnikach.
    - Środki chemiczne stosowane by pozbyć się konkretnych owadów lub roślin zawsze działają też na inne organizmy, w tym zdrowie człowieka.
    - Znane, legalnie dostępne chemiczne środki chwastobójcze według WHO mogą powodować nowotwory.
    - Chemiczne środki owadobójcze są przyczyną śmierci chronionych gatunków zwierząt owadożernych, takich jak dzięcioły zielone czy nietoperze.
7. ochrona korzeni drzew.
  1. w miejscach gdzie znajdują się korzenie drzew należy zapobiec wydeptywaniu i wjazdowi ciężkiego sprzętu.
  2. Ścieżki powinny być prowadzone i budowane w taki sposób, żeby nie uszkodzić korzeni drzew, zaś
  3. nawierzchnia ścieżek powinna być przepuszczalna dla wody i naturalna
    - jest to ważne nie tylko ze względów przyrodniczych, ale także krajobrazowych.
    - Teren Kopca Powstania Warszawskiego parku Akcji „Burza“ ma duży potencjał przyrodniczy i rekreacyjny, płynący m.in. z ciekawego ukształtowania terenu i sieci malowniczych, półdzikich, krętych ścieżek.
    - Dzięki takiej strukturze tego obszaru, wędrując krętymi ścieżkami ma się wrażenie, że jest on większy niż w rzeczywistości.
PODSUMOWANIE
1. Wykorzystując naturalny potencjał Kopca i wprowadzając stosunkowo nieduże zmiany, niewielkim nakładem kosztów, można tu stworzyć wyjątkowy park o charakterze tajemniczego ogrodu, w którym użytkownicy będą mogli poczuć się jak odkrywcy intrygujących, dzikich miejsc, obserwować i poznawać przyrodę, a także czuć się swobodnie w strefach dedykowanych piknikom i zabawie. Możliwości adaptacji zjawisk ekologicznych

Analizy gatunkowe

Liczne wytyczne związane z gatunkami nie byłyby możliwe do realizacji, gdybyśmy nie oparli się na konkretach i nie przeanalizowali występowania dwóch kluczowych grup gatunków – roślin naczyniowych, które zawsze są w ekosystemach lądowych gatunkami „architektonicznymi”, tworzącymi zrąb siedlisk oraz łatwo migrujących gatunków małych drapieżników o bardzo pozytywnym odbiorze społecznym, czyli ptaków.

Rośliny naczyniowe

Dane z BioBlitz oraz z naszej inwentaryzacji przyporządkowaliśmy do istniejących i możliwych do realizacji płatów roślinności. W opisie każdego z typów roślinności wyszczególniliśmy:

– gatunki Istniejące,
– liczbę gatunków charakterystycznych istniejących,
– sztandarowe gatunki projektowane,
– dane o gatunku,
– liczbę gatunków charakterystycznych projektowanych.

Różnymi kolorami zaznaczyliśmy, dla lepszej czytelności oznaczyliśmy gatunki pożądane (zielone), niezbyt pożądane (żółte) i niepożądane (czerwone).

Ptaki

Możliwość potencjalnego wystąpienia ptaków oceniliśmy na podstawie danych z BioBlitz oraz zdigitalizowanego wcześniej Atlasu Ptaków Warszawy dla lat 1960-1990 pod red. p. prof. Macieja Luniaka. Na tej podstawie oceniliśmy, które z gatunków mogłyby wystąpić w znaczącym zagęszczeniu, gdyby stworzyć im odpowiednie siedliska.

Tabela 1: Ptaki notowane w roku 2018 w czasie inwentaryzacji BIOBLITZ oraz w latach 1960-1990 (Luniak i in. 2001) w sektorach obejmujących Kopiec Powstania i Czerniaków. Dane ilościowe to średnie zagęszczenie gatunku w danym sektorze na km².

Gatunek LAT	Gatunek PL	Max BIOBLITZ szt/ha	Kopiec 1960-1990	Średnia 1960-1990
Accipiter nisus	krogulec	0,13	0	0	Zarośla
Acrocephalus arundinaceus	Trzciniak	0	0	2,96	Szuwary
Acrocephalus palustris	Łozówka	0,13	0	11,91	Mozaika pól i zarośli
Acrocephalus schoenobaenus	Rokitniczka	0	0	1,5	—
Acrocephalus scirpaceus	Trzcinniczek	0	0	12,58	Szuwary
Alauda arvensis	Skowronek	0	1,57	1,75	Pola
Anas platyrchynchos	Kaczka krzyżówka	0	0	47,46	Zbiorniki wodne, parki
Anthus trivialis	Świergotek drzewny	0	0	0,87	Bory sosnowe
Apus apus	Jerzyk	0	0	45,5	Zabudowa miejska
Aythya fuligula	Czernica	0	0	0,42
Cardeulis cardeulis	Szczygieł	0,13	4,04	4	Mozaika pól i zadrzewień
Carduelis cannabina	Makolągwa	0	0	2,89	Mozaika pól i zadrzewień
Carduelis chloris	Dzwoniec	0	0	19,69	Zabudowa podmiejska
Certhia brachydactyla	Pełzacz ogrodowy	0,13	0	1,71	Lasy lub mozaika lasów i zadrzewień
Certhia familiaris	Pełzacz leśny	0	0	1,5	Lasy lub mozaika lasów i zadrzewień
Coccothraustes coccathraustes	Grubodziób	0	0	2,25	Lasy lub większe zadrzewienia
Columba palumbus	Gołąb Grzywacz	0,67	0	1,38	Zarośla
Corvus corone	Wrona	0,53	1,06	3,27	Zabudowa
Corvus frugilegus	Gawron	0	303,55	452,62	Zabudowa
Corvus monedula	Kawka	0	0	32,09	Zabudowa
Crex crex	Derkacz	0	1,01	1,01	Łąki
Cuculus canorus	Kukułka	0	0	0,65	Mozaika pól i zadrzewień
Cygnus olor	Łąbędź niemy	0	0	2,39	Zbiorniki wodne
Delichon urbica	Jaskółka oknówka	0	0	41,15	Zabudowa wiejska
Dendrocopos major	Dzięcioł duży	0	0	1,05	Leśne
Dendrocopos minor	Dzięciołek	0	0	1,96	Zarośla
Dendrocopos syriacus	Dzięcioł białoszyi	0	0	2,28
Emberiza citrinella	Trznadel	0	0	2,9	Pola
Emberiza hortulana	Ortolan	0	0	0,44	Pola
Emberiza schoeniclus	Potrzos	0	0	3,77	Doliny rzeczne
Erithaceus rubecula	rudzik	0,4	0	0	Lasy, ew. zadrzewienia
Falco tinnunculis	Pustułka	0	0	3,25	Zabudowa
Ficedula hypoleuca	Muchołówka żałobna	0	0	1,5	Lasy i mozaika zadrzewień
Fringilla coelebs	Zięba	1,07	0	7,2	Zadrzewienia i lasy
Fulica atra	Łyska	0	0	12,58	Szuwary
Gallinula chloropus	Kokoszka	0	0	1,26	Szuwary
Garrulus glandarius	sójka	0,13	0		Mozaika lasów i pól
Hippolais icterina	Zaganiacz	0	0	7,73	Mozaika pól i zadrzewień
Hirundo rustica	Jaskółka dymówka	0	0	3,29	Zabudowa wiejska
Ixobrychus mimutus	Bączek	0	0	1,5	Szuwary
Locustella fluviatlis	Strumieniówka	0	0	1,31	Doliny rzeczne, mozaika pastwisk i zadrzewień
Luscinia luscinia	Słowik szary	0	0	4,67	Doliny rzeczne, mozaika pastwisk i zadrzewień
Luscinia megarhynchos	Słowik rdzawy	0	0	1,02	Zabudowa podmiejska, zadrzewienia
Motacilla alba	Pliszka siwa	0	4,04	4,25	Mozaika pól, łąk i zabudowy
Motacilla flava	Pliszka żółta	0	15	8,24	Łąki i pola
Muscicapa striata	Muchołówka szara	0	0	2	Zarośla
Oenanthe oenanthe	Białorzytka	0	0	0,93	Mozaika lasów, zadrzewień, ogrodów
Oriolus oriolus	Wilga	0	0	1,37	Zarośla
Parus caeruleus	Sikora modra	0,67	0	15,36	Zarośla
Parus major	Bogatka	0,67	0	17,51	Leśne
Passer domesticus	Wróbel	0	0	155,62	Zabudowa podmiejska
Passer montanus	Mazurek	0	10,61	36,12	Zabudowa podmiejska
Perdix perdix	Kuropatwa	0	0	0,96	Pola
Phasianus colchicus	bażant	0,13	0	0	Zarośla
Phoenicurus ochruros	Kopciuszek	0	0	9,98	Zabudowa
Phoenicurus phoenicurus	Pleszka	0	0	1,5	Mozaika zadrzewień i muraw
Phylloscopus collybita	Pierwiosnek	0,27	1,55	1,55	Luźne lasy liściaste
Phylloscopus sibilatrix	Świstunka	0	0	8,29	Zwarte lasy
Phylloscopus trochilus	Piecuszek	0	1,55	1,55	Zwarte lasy
Pica pica	Sroka	0,27	22,5	14,64	Zabudowa
Picus viridis	Dzięcioł zielony	0	0	1,31	Zarośla
Podiceps cristatus	Perkoz dwuczuby	0	0	0,42	Zbiorniki wodne
Prunella modularis	Pokrzywnica	0	0	1,96	Bory sosnowe
Remiz pendulinus	Remiz	0	0	1,08	Łęgi nadrzeczne
Saxicola rubetra	Pokląskwa	0	0	1,51	Mozaika łąk i zadrzewień
Saxicola torquata	Kląskawa	0	1,01	0,71	Mozaika pól
Serinus serinus	Kulczyk	0	0	5,24	Zabudowa podmiejska
Sitta europaea	Kowalik	0	0	1,5	Lasy
Streptopelia decaocto	Sierpówka	0	2,58	15,46	Zabudowa podmiejska
Strix aluco	Puszczyk	0	0	1,39	Lasy i zadrzewienia
Sturnus vulgaris	Szpak	0,13	13,13	45,29	Mozaika łąk i zadrzewień
Sylvia atricapilla	Pokrzewka czarnołbista	1,6	0	6,81	Lasy i zadrzewienia
Sylvia borin	Gajówka	0	15	11,56	Mozaika lasów i zadrzewień
Sylvia communis	Cierniówka	0	0	8,97	Zarośla
Sylvia curruca	Piegża	0,13	0	7,25	Zabudowa podmiejska
Tachybaptus ruficollis	Perkozek	0	0	0,42	Szuwary
Turdus merula	kos	0,93	0	0	Lasy i zadrzewienia
Turdus philomelos	Śpiewak	0,13	0	1,31	Lasy i zadrzewienia
Turdus pilaris	kwiczoł	0,8	0	0	Zabudowa podmiejska
Vanellus vanellus	Czajka	0	0	1,96	Pastwiska i pola uprawne

Analizy geomorfologiczne

Kopiec to duże wzniesienie i jego struktura, łacznie z zadrzewieniem ma spory wpływ na warunki siesliskowe i mikroklimatyczne. Aby móc właściwie zrozumieć rozkład warunków siedliskowych i zdelimitować wydzielenia projektowanej roślinności wykorzystaliśmy dane z analiz LiDAR z PZGiK.

Najpierw wykonaliśmy własną wersję Numerycznego Modelu Terenu.

Potem – analogicznie – Numeryczny Model Pokrycia Terenu

Na tej podstawie można było policzyć Numeryczny Model Pokrycia, pokazujący wysokość netto elementów przejrzystych terenu (drzewa, roślinność niska).

Na tej podstawie mogliśmy wygenerować kilka praktycznych pochodnych NMT, takich jak

Cieniowany relief,

Ekspozycja:

średni zasięg widoczności w terenie

Nachylenie zlewni – mające wpływ na prędkość spływu wody,

Siła erozyjna spływającej wody

Nateżenie oświetlenia rozproszonego

Natężenie oświetlenia bezpośredniego

dzienne żróżnicowanie nagrzewania (stoki ciepłe i zimne)

Ekspozycja na wiatr

Tworzenie roślinności docelowej z wykorzystaniem szablonów siedliskowych

Zdefiniowane wcześniej rodzaje płatów o określonych właściwościach były rozmieszczane przez zespół projektowy na planie docelowego zagospodarowania parku.

Starannie uszczegóławialiśmy charakterystykę poszczególnych płatów, chociaż technologia zjadała nam czasem polskie znaki.

Poszczególne typy sieslisk zostały połączone w 4 strefy mające jednocześnie znaczenie symboliczne, funkcjonalne i ekologiczne.

Strefy	Krajobraz	Opis
Strefa 1	Krajobraz naturalny – Las na gruzach miasta	Strefa krajobrazu pierwotnego, składająca się przede wszystkim z ciepłolubnej i cienioznośnej roślinności leśnej oraz muraw kserotermicznych. Obszar jest bardzo bogatym siedliskiem ptaków, nietoperzy, owadów i porostów. W tej strefie projektuje się ścieżki, w jak najmniejszym stopniu ingerujące w topografię terenu i roślinność. Zakłada się prześwietlenie drzewostanu i wprowadzanie gatunków z naturalnych lasów w odległości 5 m od ścieżek, głębiej zmiany w kierunku stopniowej przebudowy drzewostanu w ramach naturalnej sukcesji. Zachowane zostaną powalone pnie i konary z wprowadzeniem budek lęgowych dla ptaków oraz sztuczne schronienia i zimowisk dla nietoperzy.
Strefa 2	Krajobraz półnaturalny – Przyroda dawnej wsi	Strefa krajobrazu półnaturalnego na miejscu dawnej łąki zarośniętej nawłociami otoczona gęstymi zaroślami. Strefa zlokalizowana jest w granicach działki komercyjnej, planowanej do realizacji w etapie 3. Zieleń ma mieć charakter półnaturalny, kontemplacyjny, miejscami rekreacyjny (spacery). Zaproponowano tutaj wprowadzenie zbiornika wodnego ze strefą szuwarów i pływającej roślinności wodnej. Projektowane torfowisko niskie ze zmiennowilgotną łąką trzęślicową będą pełnić funkcję ogrodu deszczowego. Razem z łąkami rajgrasowymi i suchymi murawami na usypanym pagórku wydmowym utworzą one niemal pełną sekwencję siedlisk krajobrazu dawnej wsi. Dzięki wprowadzeniu licznych gatunków roślin z mikrobiomami i fauną glebową obszar ten będzie wyspą różnorodności biologicznej, przywabiającą m.in. ptaki wodne i owady zapylające.
Strefa 3	Park krajobrazowy – sentymentalne slow life	Obszar, na którym znajdują się obecnie gęste zarośla, zadrzewienia oraz ogrody działkowe. W projekcie to przestrzeń dla rekreacji i odpoczynku w bliskim obcowaniu z zielenią. Planuje się zachowanie jak największej ilości drzew przy jednoczesnym, wprowadzeniu odpowiedniego prześwietlenia koron drzew, przesadzenia okazów gatunków wartościowych. Układ komunikacyjny stworzą kręte alejki, malowniczo przechodzące przez polany z murawami rekreacyjnymi oraz trawnikami parkowymi. Mozaika siedlisk łąk, zarośli i zadrzewień stworzy atrakcyjne siedlisk ptaków polno-leśnych i owadów zapylających.
Strefa 4	Krajobraz zielonego miasta – aktywna rekreacja z nutą historii	Obecnie zurbanizowana strefa pozbawiona roślinności ma w projekcie stać się nowoczesnym krajobrazem rekreacyjnym. Zadrzewienia na tym terenie powstaną z wykorzystaniem drzew przesadzonych z innych stref parku. Obszar strefy to intrygujący wizualnie, pagórkowaty teren czynnej rekreacji z niskimi murawami rekreacyjnymi, naturalnymi boiskami, parkiem linowym i zielonym pump-trackiem na dachu jednego z projektowanych pawilonu. Na drugim ekstensywny zielony dach z mozaiką siedlisk symbolicznie odwzoruje wzgórze 103, z którego na pomoc walczącej Warszawie próbowali przedostać się żołnierze AK z Puszczy Kampinoskiej. Na obrzeżach strefy proponuje się zachowanie gęstej zieleni leśnej o funkcji izolacyjnej.

Na terenie parku wyznaczyliśmy również ścieżkę przyrodniczą, która miała łączyć ciekawe zagadnienia ekologiczne, percepcyjne i historyczne.

Przystanek	Strefa	Siedlisko	Hasło	Mechanizmy sukcesji
EKO1	Strefa 1	Głazy i bloku muru	Sukcesja niemal nigdy nie zaczyna się od początku	Sukcesja pierwotna na substratach nigdy nie zasiedlonych jest bardzo powolna. Wzrost na wysokość jest ograniczany możliwością zdobycia zasobów z podłoża, wody, soli mineralnych i fizycznego oparcia.
EKO2	Strefa 1	Las z gatunkami cienioznośnymi	W konkurencji o światło nie wygrywają najwyżsi ale najoszczędniejsi	W strefie umiarkowanej końcowym etapem sukcesji wg modelu klasycznego (tzw. klimaks klimatyczny) to wielogatunkowy las liściasty (grąd lub buczyna). Sukcesja w optymalnych warunkach glebowych zaczyna się od gatunków szybko rosnących, a kończy (zatrzymuje się) w takim stadium, w którym zwycięża gatunek, zdolny do najbardziej oszczędnego gospodarowania światłem.
EKO3	Strefa 1	Las z gatunkami światłożądnymi + Murawa kserotermiczna	Walka o światło to walka z ciepłem, można się poparzyć.	Pozyskiwanie zasobów pociąga za sobą koszty uzyskania. Dla światła jest nim konieczność rozproszenia energii cieplnej wchłanianej w paśmie podczerwonym przez ciała organizmów. Aby uniknąć poparzenia trzeba się chłodzić, bądź przez parowanie, bądź konwekcję bądż przez ograniczenie ekspozycji. Gatunki z siedlisk różniących się ekspozycją (ciepłe i chłodne stoki) mają krańcowo różne adaptacje. Zacienienie przez wyższe rośliny zmniejsza presję na unikanie poparzenia i pozwala na wkraczanie gatunków cienioznośnych.
EKO4	Strefa 2	Staw	W ekosystemie wodnym sukcesja jest warunkowana głębokością wody i żyznością	Alternatywne modele sukcesji przewidują możliwość hamowania jej przebiegu. Powoduje ją każdy skutecznie limitujący czynnik środowiska lub gatunek hamujący rozwój konkurentów. W środowiskach wodnych czynnikiem limitującym w całym zbiorniku jest żyzność, w tym gł. zawartość fosforanów, natomiast w poszczególnych częściach – głębokość zbiornika. W zbiornikach żyznych (eutroficznych) rośliny mogą czerpać światło przy powierzchni, a nutrienty z wody wokół siebie, co kończy się zakwitami glonów i rzęsy. W mało żyznych – mezotroficznych, często warunkiem wzrostu jest dosięgnięcie dna, więc roślinność rozwija się wyłącznie na płyciznach. W zbiornikach bardzo ubogich (oligotroficznych) roślinności nie ma prawie wcale.
EKO5	Strefa 2	Łąka rajgrasowa	W warunkach silnego zgryzania w sukcesji wygrywają najbardziej odporni lub najbardziej elastyczni	Czynnikiem hamującym sukcesję może być zgryzanie. Gatunki traw tworzące sawanny w wielu częściach świata oraz łąki i pastwiska w strefie umiarkowanej nabyły zdolności do odrastania po zgryzieniu (elastyczność). Inne (róże, tarniny i konwalie) w reakcji na zgryzanie tworzą kolce, ciernie i podwyższają zawartość toksyn (odporność). Ich przewaga trwa tak długo, jak długo utrzymuje się zgryzanie lub koszenie.
EKO6	Strefa 2	Wydma	W warunkach deficytu wody wygrywają sięgający najgłębiej lub najoszczędniejsi	Zahamowanie sukcesji może być tez spowodowane niedostępnością wody. Na wydmach sukcesja biegnie bardzo wolno do czasu, aż rośliny sięgną gleby u podstawy wydmy. W tym momencie sukcesja zaczyna być limitowana światłem i wydma nie różni się zbytnio od jej podnóża.
EKO7	Strefa 3	Zadrzewienie	Biogeografia wysp – jak najłatwiej dotrzeć i jak najdłużej przeżyć	Aby sukcesja posuwała się naprzód potrzebne są gatunki. Ich przybycie jest tym łatwiejsze, im mniej oddalony jest płat nowego siedliska. Ich przeżycie jest tym łatwiejsze, im płat większy. (Teoria biogeografii wysp).
EKO8	Strefa 3	Trawnik parkowy	Nikt nie jest samotną wyspą – metazbiorowisko może stabilizować płat	W warunkach izolacji i fragmentacji siedlisk i częstych zaburzeń dryf ekologiczny prowadzi do spadku losowego częstości gatunków i monodominacji. Jednak kolonizacja gatunków z otaczających płatów o podobnym charakterze (tzw. metazbiorowiska) umożliwia pnowne przybycie nawet rzadkich gatunków. Warunek – płat siedliska nie może być jednocześnie mały, izolowany i silnie zaburzany.
EKO9	Strefa 3	Fragment zadrzewienia z kasztanowcem i bukszpanami	W przyrodzie nie ma końca historii – chcesz pokoju szykuj się do wojny.	Gatunki obce, które przedostaną się wystarczająco daleko od swojej ojczyzny, zostawiają za sobą starych nieprzyjaciół. Ta ucieczka od wrogów („enemy release”) sprawia, gatunki obce mają mniej patogenów. Dzięki temu, poświęcają mniej zasobów na mechanizmy obronne, a wszystkie siły kierują na szybki wzrost. (Teoria zwiększonej zdolności konkurencyjnej). Ich przewaga kończy się, gdy starzy wrogowie ich odnajdą, bądź nowi nauczą się ich jeść. Wtedy inwazyjne występowanie działa na ich niekorzyść – wszędzie można ich znaleźć.
EKO10	Strefa 4	Ozdobna łąka kwietna	Ekologiczne projektowanie to wykorzystanie wiedzy o percepcji natury	Trawy i kwiaty na tle drzew i wzgórz działają na nas korzystnie, bo przypominają afrykańską sawannę
EKO11	Strefa 4	Zielony pump-track	Ekologiczne projektowanie to wykorzystanie inspiracji z natury	Kształty pump-tracka są bioniczne
EKO12	Strefa 4	Pawilon historyczny	Ekologiczne projektowanie to interakcje z naturą	Zielone dachy schładzają miasto, filtrują powietrze, dają nowe siedliska dla wielu gatunków, dają nadzieję na lepsze jutro ludziom – istotom biofilnym.

Potem były jeszcze nerwowe dni i godziny przed oddaniem pracy konkursowej. Niezależnie od naszego wsparcia zespół projektowy pracowni 22Architekci włożył mnóstwo energii, pracy i czasu w dzieło konkursowe. Tym bardziej cieszymy się, że udało się zdobyć III nagrodę.

Zespołowi pracowni 22Architekci serdecznie gratulujemy sukcesu i dziękujemy za możliwość ciekawej współpracy.

Wspieraliśmy projekt, który zajął III miejsce w konkursie na zagospodarowanie Kopca Powstania Warszawskiego